اخبار گیلان

آن روی سکه استعفای ظریف

اسرارامروز. «بعد از عکس‌های ملاقات‌های امروز، دیگر جواد ظریف، به عنوان وزیر خارجه، در جهان اعتباری ندارد.» 

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی اسرارامروز، پس از مدت‌ها شایعه، ظریف استعفای خود را در موقعیت حساسی اعلام کرد. بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه، برای نخستین بار پس از شعله‌ور شدن جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۱، به تهران سفر و با مقام معظم رهبری و همچنین رئیس‌جمهور حسن روحانی، دیدار و گفتگو کرد. 

در این دیدارها، یک نکته به سرعت توجه ناظران را به خود جلب کرد. در حالی که اکثر مقامات نظام، از جمله سردار قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس و علی اکبر ولایتی، مشاور امور بین الملل رهبری انقلاب، در دیدار با اسد حضور داشتند، ظریف به طرز حیرت‌آوری در هیچ کدام از دیدار‌ها با اسد دیده نشد. 

در پایان همان روز سفر اسد به تهران، ظریف با انتشار عکس‌نوشته‌ای در حساب رسمی خود در شبکه اینستاگرام، حتی قبل از اینکه استعفای رسمی خود را به رئیسش تحویل بدهد، آن را اعلام کرد. امری که ممکن است نشان‌دهنده رنجش ادامه‌دار ظریف باشد. بنا به گفته خبرگزاری ایسنا، پس از اعلام استعفای وزیر خارجه، خبرنگار «انتخاب» بصورت پیامکی صحت و سقم این خبر را از او جویا شد که ظریف در پاسخ، این پیامک را ارسال کرد: «بعد از عکس‌های ملاقات‌های امروز، دیگر جواد ظریف، به عنوان وزیر خارجه، در جهان اعتباری ندارد.» به نظر می‌رسد مقصود او از «ملاقات‌های امروز»، دیدار دوشنبه بشار اسد با رهبر انقلاب و رئیس‌جمهوری باشد؛ دیدار‌هایی که در تصاویر منتشرشده از آن‌ها ظریف به چشم نمی‌خورد. 

اما این استعفای غیرمنتظره، که بازتاب بسیار گسترده‌ای در رسانه‌های بین المللی داشت و بسیاری از ایرانیان را غافلگیر کرد، از چند جهت قابل توجه است: 

۱- اگر چه استعفای ظریف برای نخستین بار به طور رسمی اعلام می‌شود، اما پیش از این چندین بار شایعاتی در این خصوص منتشر و سپس تکذیب شده است. خود ظریف همواره سعی کرده خود را شخصیتی فراجناحی معرفی کند که تنها وظیفه اش پاسداری از منافع جمهوری اسلامی ایران در جهان است. علاوه بر این، ظریف، جز در موارد نادر آن هم به شکل بسیار ملایم، از وارد شدن به مناقشات و مجادلات بی‌پایان جریانات سیاسی داخلی پرهیز می‌کرد. در مواردی هم که ورود پیدا می‌کرد، با لحنی ملایم تلاش می‌کرد به منتقدان خود تفهیم کند که انتقادات آن‌ها از او، به عنوان وزیر خارجه، جایگاهش را در عرصه جهانی تضعیف می‌کند. 

امروز، اما، پس از استعفا، ظریف برود یا بماند، جایگاه او تضعیف شده است. چرا؟ اگر بماند، وزیری خواهد بود که اختلافاتش با مقامات عالیرتبه نظام آشکار شده و در مذاکرات یا گفتگو‌های خارجی دیگر کسی او را جدی نخواهد گرفت. پیش از این، با وجود اینکه میان ظریف و مقامات یادشده، اختلافی علنی وجود نداشته است مقامات دولت دونالد ترامپ،  وزیر خارجه آمریکا همواره ادعا می‌کردند که ظریف «ویترینی» برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی است و اختیارات چندانی در پیشبرد سیاست خارجی ایران ندارد. مایک پومپئو در واکنش به استعفای ظریف، دقیقا برای چندمین بار به همین نکته اشاره کرده است. 

اگر ظریف برود، استعفای او در روز دیدار اسد با مقام معظم رهبری و رئیس جمهور به شدت او را آماج حملات تندرو‌های داخلی قرار خواهد داد. چنین چیزی، احتمالا برای آینده سیاسی ظریف هم دردساز خواهد شد. به محض اعلام استعفای وزیر خارجه، حمید رسایی، یکی از منتقدان سرسخت دولت حسن روحانی، ضمن متهم کردن  ظریف به «تحمیل توافق‌نامه‌های ننگین» به کشور، در اینستاگرام خود نوشت: اکنون دستگاه قضایی باید ظریف را ممنوع الخروج و به نقش وی در تحمیل تحریم‌های جدید و همچنین حضور عناصر جاسوس در تیم وی رسیدگی کند. 

۲- استعفای ظریف با تغییر سیاست خارجی ایران همراه نشد، بنابراین ممکن است از جانب غربی‌ها نشانه ضعف ایران تلقی شود. خصوصا که این استعفا در چارچوب اختلاف‌نظر با مقامات بلندپایه ایران صورت گرفته است. اگر در یک وقت مناسب و بدون هرگونه حاشیه‌ای، وزیر خارجه جدیدی به جای ظریف می‌آمد و مثلا در سیاست هسته‌ای یا منطقه‌ای تغییری ایجاد می‌شد، شاید در این حالت می‌شد به غربی‌ها فهماند که ایران تغییر رویه داده است و غربی‌ها باید رویکرد جدید ایران را جدی بگیرند. اما این امر اتفاق نیفتاد. 

۳- استعفای ظریف، استعفای یک شخص نیست. بلکه احتمالا استعفای ضمنی یک تیم خواهد بود. از زمانی که ظریف سکان وزارت خارجه را بدست گرفت، او تیم منسجمی از دیپلمات‌های همفکر را تشکیل داد که پا به پای یکدیگر بر سر برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) مذاکره کردند و سپس با خروج آمریکا از این توافق، برای نجات آن تلاش‌های بسیاری انجام دادند. امروز در نیمه راه، این تیم رئیس خود را از دست داده است. تیم ظریف در وزارت خارجه (از سید عباس عراقچی گرفته تا حمید بعیدی نژاد) همگی احتمالا به حاشیه خواهند رفت. نکته مهم دیگر آنکه، برای تیم ضعیف‌شده ظریف در وزارت خارجه، تاکنون هیچ جایگزینی معرفی نشده است. شاید در روز‌های آینده، البته اگر استعفای ظریف پذیرفته شود، تیم جدیدی در وزارت خارجه زمام امور را بدست بگیرد. اما به هر حال تا آن زمان، اعضای باقیمانده تیم ظریف روز‌های سختی را پشت سر خواهند گذاشت.