اخبار گیلان

گیلان در چنگال خشکسالی؛ "نبرد حیات" برای سفیدرود

اسرار امروز. ریحانه خوشحال

معمای آب در پربارش‌ترین استان ایران: تهدید خشکسالی، گیلان را در آستانه فاجعه قرار داده است / گیلان، اکنون با بحران کم‌آبی دست و پنجه نرم می‌کند / نگاهی به آمار نگران‌کننده کاهش  بی‌سابقه آورد رودخانه حیاتی سفیدرود و چالش‌های مدیریتی بالادست، زنگ خطر را به صدا درآورده و ضرورت یک بازنگری ملی در مدیریت منابع آبی پربارش‌ترین استان کشور را فریاد می‌زند

اسرار امروز؛ ​اقتصاد گیلان، همواره بر مدار آب چرخیده است. از برنج تا چای و باغداری، سرسبزی این استان پربارش، ضامن معیشت میلیون‌ها نفر بوده است. اما این روزها، حتی با وجود بارش‌های فصلی، زنگ خطر کم‌آبی، پایداری اقتصادی منطقه را نشانه گرفته است. نبرد هوشمندانه با چهارمین سال خشکسالی پیاپی، اگرچه شالیزارها را از فاجعه نجات داده، اما نگاهی به آمار نگران‌کننده کاهش آورد رودخانه حیاتی سفیدرود و چالش‌های مدیریتی بالادست، ضرورت یک بازنگری ملی در مدیریت منابع آبی پربارش‌ترین استان کشور را فریاد می‌زند.

​

 ​گیلان، استانی که همواره با نام باران و سرسبزی عجین بوده، اکنون در مواجهه با یک تناقض تلخ، با بحران جدی کم‌آبی دست و پنجه نرم می‌کند. این استان که به عنوان پربارش‌ترین منطقه ایران شناخته می شود، چهارمین سال پیاپی خشکسالی را تجربه می‌کند و سایه فاجعه اقتصادی بر سر شالیزارهایش افتاده است.

 

​ کاهش تاریخی آورد سفیدرود؛ شاخص اصلی بحران

​حیات اقتصادی و کشاورزی گیلان به طور مستقیم به رودخانه حیاتی سفیدرود و سد منجیل گره خورده است. مهم‌ترین و بی‌سابقه‌ترین شاخص این بحران، کاهش ۵۰ درصدی آورد متوسط رودخانه سفیدرود است؛ کاهشی که در تاریخ آبی استان بی‌سابقه قلمداد می‌شود.

​در سال‌های نه چندان دور، آورد حوضه سد سفیدرود به گونه‌ای بود که اراضی کشاورزی گیلان به آسانی و بدون نیاز به نوبت‌بندی آبیاری می‌شد. اما امروز، در حالی که حداقل نیاز شبکه کشاورزی سفیدرود حدود ۱۴۰۰ میلیون مترمکعب است، سد صرفاً حدود ۱۰۰۰ میلیون مترمکعب آب تامین کرده و این کاهش حیاتی، لزوم تدابیر اضطراری را دوچندان کرده است.

​

 چهار سال نبرد هوشمندانه با کم‌آبی

​با وجود چهارمین سال متوالی خشکسالی و کاهش خیره‌کننده آب، شالیزارهای گیلان تا پایان سال آبی ۱۴۰۴-۱۴۰۳، بدون آسیب جدی از این چالش بزرگ گذر کردند. این موفقیت در دل بحران، مدیون دو عامل کلیدی است: مدیریت هوشمندانه و همکاری بی‌نظیر کشاورزان و مسئولین.

​طرح نوبت‌بندی نوین آب: از سال ۱۳۹۶، مطالعات علمی و فنی منجر به اجرای طرح «نوبت‌بندی نوین آب» شد. بر این اساس، آب سد سفیدرود در دوره‌های هشت روز وصل و چهار روز قطع در اختیار کشاورزان قرار گرفت. نتایج مطالعات نشان داد که این برنامه، هیچ آسیبی به محصول برنج وارد نمی‌کند و با تدبیر و توجیه صحیح، کشاورزان نیز آن را پذیرفتند.

​مدیریت منابع داخلی و کمکی: به دلیل عدم کفایت سد سفیدرود به عنوان تنها منبع، استفاده از منابع جایگزین نظیر ایستگاه‌های پمپاژ، آببندان‌ها، چاه‌ها و بازچرخانی آب به شکلی بی‌سابقه‌ مدیریت و مورد استفاده قرار گرفتند.

​کارگروه منابع و مصارف آب: تشکیل جلسات منظم این کارگروه با حضور سازمان جهاد کشاورزی و هواشناسی، از سال ۹۲ به عنوان «اتاق فکر» اصلی تصمیم‌گیری، نقشی حیاتی در شناسایی دقیق نیاز آبی برنج و زمان‌بندی بارش‌ها ایفا کرده و همچنان شالیزارها را زنده نگه داشته است.

​نکته حائز اهمیت: مدیرعامل آب منطقه‌ای گیلان یادآور شد که حتی در مواقعی مانند سیلاب سال ۹۷ که مجبور به رهاسازی آب از سد شدند و بلافاصله پس از آن با کم‌آبی مواجه گشتند؛ این کارگروه و مطالعات آن نقشی نجات‌بخش داشته است به گونه ای که در​ سال گذشته با ۷۰۰ میلیون مترمکعب، در شرایطی که در اردیبهشت، حتی برف زیادی هم روی کوه‌ها نداشتیم، سال آبی را آغاز کردیم در‌حالی‌ که باید نیاز یک ‌میلیارد و چهارصد میلیون مترمکعبی را تامین می‌کردیم.

 

خرمی اذعان کرد: امسال علاوه بر کم‌آبی که به طور ممتد با آن روبه‌رو بودیم حتی بارندگی داخل استان هم که معمولا اواخر تیر و اوایل مرداد کمی کمک‌کننده بود را هم نداشتیم و تا روز آخر کشاورزی، مجبور به تقسیم آب بودیم.

 

مدیرعامل آب منطقه ای گیلان سال آینده را سال سختی عنوان کرد و افزود:، چون پاییز خشکی را سپری می کنیم و قزل‌اوزن سرمنشا اصلی سد هنوز خشک است. در این روزهای کم‌آبی که هم تجهیزات در حال آسیب و استهلاک است و هم کشاورزان در فشار هستند ما در مجموعه آب منطقه‌ای گیلان علاوه بر توزیع عادلانه آب، مجبور به توزیع عادلانه کم‌آبی هم هستیم تا بتوانیم شرایط را مدیریت کنیم.

 

زنگ خطر جدی برای سال آینده: معمای آبگیری سد

​اگرچه مدیریت آب در گیلان این چالش را تا حد زیادی مهار کرده، اما کارشناسان وضعیت سال آبی پیش‌رو را سخت‌تر پیش‌بینی می‌کنند و دلیل اصلی، تداوم خشکی و وضعیت نامطلوب قزل‌اوزن به عنوان سرمنشا اصلی سد سفیدرود است.

​

کجاست بارش‌های نجات‌بخش؟

​حیاتی‌ترین مسئله برای آبگیری سد سفیدرود، بارش در استان‌های بالادست (مانند کردستان، زنجان و قزوین) است. زیرا بارش‌های سنگین خود گیلان عمدتاً در فصول غیرزراعی (پاییز و زمستان) رخ می‌دهد و نبود سد مخزنی خاص برای ذخیره این آب‌های سطحی در گیلان، معادله مدیریت آب را تحت‌الشعاع قرار داده است.

 

​علت اصلی کم‌آبی:

سد سفیدرود در واقع اصلی‌ترین منبع تامین آب اراضی کشاورزی استان است که ظرفیت آبگیری مخزن این سد حدود یک میلیارد مترمکعب می‌باشد. آورد حوضه سد سفیدرود تا دو دهه پیش به نحوی بود که اراضی کشاورزی گیلان به ‌صورت یکنواخت و بدون نیاز به نوبت‌بندی تا پایان فصل زراعی آبیاری می‌گردید، اما احداث ۱۱ سد مخزنی جدید در رودخانه‌های قزل‌اوزن و شاهرود روی شاخه‌های اصلی تامین‌کننده آب سد سفیدرود، شرایط را تحت تاثیر قرار داد .

گفتنی است هر یک از این سدها برای خود حق‌آبه‌ای تعریف کردند و آورد پایدار رودخانه‌های منتهی به سد سفیدرود را با چالش مواجه ساختند.

​مدیرعامل آب منطقه‌ای گیلان  بر ضرورت ساخت سد برای کنترل باران در گیلان تاکید کرد وگفت: که این سدها به لحاظ جانمایی، نمی‌توانند مانند سد سفیدرود، آب اراضی دشت مرکزی گیلان را تامین نمایند.

 

​ چشم‌انداز اقدامات زیرساختی: پروژه‌های حیاتی تامین آب در گیلان

​برای مقابله با تنش‌های آبی و تامین پایدار آب شرب و کشاورزی، پروژه‌های زیربنایی مهمی در نقاط مختلف استان به اجرا درآمده‌اند.

​در مرز، حدود ۴ کیلومتر ساماندهی رودخانه مرزی آستاراچای با ارزش کنونی ۶۵۰ میلیارد تومان به انجام رسیده است. در همین شهرستان، انتقال طرح آبرسانی به آب منطقه‌ای گیلان منجر به آغاز عملیات اجرایی آبرسانی از منطقه چلوند به شهر آستارا شده که ارزش آن حدود ۷۵۰ میلیارد تومان برآورد می‌شود. در تالش نیز، آبرسانی در دو فاز اضطراری و تکمیلی از چاه فلمن با ارزش کنونی ۷۰۰ میلیارد تومان اجرا و تنش آب شرب شهرستان را به طور کامل برطرف کرده است.

 

​در حوزه آب کشاورزی، سد لاستیکی ماسال با ارزش ۲۰۰ میلیارد تومان به بهره‌برداری رسیده است. همچنین سد‌های لاستیکی آستارا، تالش و صومعه‌سرا در حال احداث بوده و در صورت تامین اعتبار مورد نیاز، حداکثر تا یک سال آینده قابلیت بهره‌برداری خواهند داشت. در شهرستان رشت، سد لاستیکی فخر‌آباد لشت‌نشاء با ارزش کنونی ۲۵۰ میلیارد تومان به بهره‌برداری رسیده است.

​در محدوده آستانه اشرفیه، مخزن زمینی ۱۰ هزار متر مکعبی با ارزش روز ۳۵۰ میلیارد تومان به بهره‌برداری رسیده و سد لاستیکی انبار سر نیز پس از رفع مشکلات تملک اراضی، با سرعت مناسب در دست ساخت است.

 

​در لاهیجان، پروژه بزرگ رینگ دور شهر لاهیجان با حدود ۲۰ کیلومتر لوله‌گذاری داخل شهر و ارزش روز ۱۰۰۰ میلیارد تومان به بهره‌برداری رسیده است.

​برای سیاهکل، سد دیلمان دارای ردیف اجرایی ملی شد و عملیات اجرایی آن آغاز گردیده است. همچنین مخازن زمینی و هوایی آب شرب سیاهکل با پیشرفت بالای ۷۰ درصد، حداکثر ظرف سال آینده به بهره‌برداری خواهند رسید.

​در لنگرود، سد لاستیکی پهلوان بستو گالش کلام با ارزش روز ۶۰۰ میلیارد تومان به بهره‌برداری رسیده و به زودی ساخت سد لاستیکی رادارکومه نیز با برآورد اولیه ۲۰۰ میلیارد تومان آغاز خواهد شد.

​و در نهایت، در رودسر، فاز اضطراری تصفیه‌خانه طول لات با ارزش روز ۶۰۰ میلیارد تومان به بهره‌برداری رسید که تنش آبی ناشی از کدورت چشمه سفیدآب (منبع تامین آب شرب رودسر و املش) را برطرف کرد. همچنین مخزن ۵ هزار متر مکعبی رحیم‌آباد و خط انتقال آن با ارزش روز ۱۰۰ میلیارد تومان آماده بهره‌برداری است. در محدوده رودبار نیز مجوز ردیف ملی پروژه سد دیورش و خط انتقال آن اخذ شده و فاز اول طرح آبرسانی آن تا شهر توتکابن امید است حداکثر تا پایان سال آینده به بهره‌برداری برسد.

​